آموزش ساز تار در کرج

تاریخچه ساز تار

بنابر روایتی پیشینه ساز تار به زمان فارابی (۲۶۰_ ۳۳۹ هجری) موسیقیدان معروف ایرانی باز می‌گردد. و بعد از وی توسط صفی الدین ارموی و دیگران مورد استفاده و کاربرد قرار گرفته است. بر این اساس نمونه اولیه تار مربوط به دوره صفوی (سال ۱۰۸۰ هجری) می‌باشد. که در نقاشی‌های کاخ هشت بهشت اصفهان مشاهده می‌شود. اما نمونه ساز تار درگذشته به شکل و شیوه‌ی امروزه به دوره قاجار بازمی‌گردد.

آشنایی با تار

تار در ایران و برخی مناطق دیگر خاورمیانه مانند تاجیکستان، جمهوری آذربایجان و ارمنستان و گرجستان و دیگر نواحی نزدیک قفقاز با شکل‌ها وشیوه‌های مختلف (چه از نظر اجرایی و چه از نظر ساختار) رایج می‌باشد.

تار از سازهای زهی مضرابی ایرانی می‌باشد که از قسمتهای مختلفی از جمله کاسه طنینی، دسته، سرپنجه، سیم‌گیر، خرک، شیطانک، دستان وگوشی تشکیل شده است. در ساخت این ساز از چوب، استخوان، پوست، روده تابیده و فلز استفاده می‌شود.

کاسه طنینی

کاسه طنینی از دو قسمت گلابی شکل (یکی بزرگتر و دیگری کوچکتر) تشکیل شده است. که قسمت بزرگتر را «کاسه» و قسمت کوچکتر را « نقاره» می‌گویند. جنس کاسه‌ها از چوب توت تهیه می‌گردد.

پوست

بر روی دهانه کاسه‌ها پوست کشیده می‌شود که مرغوبترین نوع آن از پوست بره تودلی تهیه می‌گردد.

خرک

خرک تار که برروی پوست دهانه کاسه بزرگ قرار می‌گیرد دارای شیارهایی می‌باشد که زه‌های تار از روی آن عبور می‌کند. خرک تار ارتعاشات زه ساز را به کاسه تار منتقل می‌کند. در ساخت خرک معمولا از استخوان و گاهی اوقات سم استفاده می‌گردد.

دسته

دسته تار از چوب‌های سخت مانند گردو یا توت، به صورت لوله‌ای توپر به طول تقریبی 50 و قطر تقریبی 40 سانتی‌متر ساخته می‌شود که دستان‌ها بر روی آن با فاصله معیین بسته می‌شوند. بر دو طرف دسته تار دو تکه استخوان از سرپنجه تا کاسه کار گذاشته شده است که مانع فرسایش چوب در اثر تماس زیاد انگشتان می‌شوند.

سرپنجه

سرپنجه در ابتدای طول دسته قرار گرفته و از جنس چوب کاسه‌ها است و به تعداد سیم‌های تار شش گوشی روی آن قرار دارند. نام‌های دیگر سرپنجه، جعبه کوک یا جعبه گوشی می‌باشد.

گوشی‌ها

در قسمت سرپنجه تار به شش گوشی به تعداد سیم‌های تار، برای کوک کردن تار تعبیه شده است که از جنس چوب می‌باشند.

شیطانک

«قطعه استخوان باریک و کم ارتفاعی به عرض دسته تار و به ارتفاع دو میلی‌متر است. که بین دسته و سرپنجه قرار گرفته و دارای شیارهای کم عمقی‌ست که سیم‌ها هر یک از درون یکی این شیارها می‌گذرند و به طرف گوشی می روند. شیطانک باعث ایجاد ارتفاع و جلوگیری از برخورد سیم‌ها با دسته ساز می‌شود.»

دستان‌ها

امروزه به طور معمول 28 دستان (در برخی موارد 25 دستان) بر روی دسته تار بسته می‌شود که جنس آن‌ها از روده تابیده یا نخ نایلون می‌باشد. هر دستان را در فاصله معین، چهار یا سه دور، دور دسته تار می‌بندند و آن را گره می‌زنند. محل دستان بر روی دسته تار ثابت نیست و در دستگاه‌های مختلف، بعضی دستان‌ها تا حدی حرکت داده می شوند. دستان‌ها در تار بر روی دسته ایجاد ارتفاع کرده که در حین انگشت گذاری در سیم شکستگی ایجاد می‌گردد.

این شکستگی سیم در دستان‌های مختلف ایجاد فرکانسهای مختلف می‌کند. استاد علینقی وزیری به منظور وسعت بیشتر تار دسته تار را بر روی نقاره ادامه داده‌اند و شش دستان به آن افزوده‌اند.

سیم‌گیر

قطعه‌ای است کوچک از چوب یا استخوان که در انتهای بدنه‌ی کاسه نصب شده و دارای شیارهایی است که حلقه تابیده شده یا گره یک سر سیم به آن می‌افتد.

سیم‌ها

تار دارای 6 سیم است. به ترتیب از پایین به بالا، سیم‌های اول و دوم که از جنس فولاد و سیم سوم و چهارم از جنس مسی می‌باشند باهم دو به دو هم‌فرکانس کوک می‌شوند. تار در قدیم دارای 5 سیم بوده است. در واقع سیم‌های اول، دوم، سوم، چهارم و ششم امروزه را داشته است که سیم پنج را بعدها درویش‌خان به آن اضافه کرده است. کوک سیم‌ها را در اجرای دستگاه‌ها وآوازهای موسیقی ایرانی می‌توان تغییر داد. ولی معمولا فواصل چهارم یا پنجم پایین رونده بین سیم‌های اصلی حفظ می‌شوند. سیم پنجم و ششم که سیم واخوان هم گفته می‌شود از لحاظ کوک متغیر است.

آموزش ساز تار در کرج در آموزشگاه موسیقی گام توسط برترین اساتید این رشته برگزار می‌گردد. جهت آشنایی با اساتید به بخش اساتید مراجعه کنید با آموزشگاه موسیقی گام تماس بگیرید.

وسعت صوتی ساز تار

وسعت معمول صدای تار دو اکتا و شش نت می‌باشد.

کلید نت‌ نویسی تار

نت نویسی تار با کلید سل خط دوم حامل می‌باشد.

مضراب تار

«مضراب تار قطعه‌ای است فلزی معمولا از جنس برنج، به طول تقریبی 3 تا 4 سانتی¬متر و نیمی از طول آن که در دست نوازنده جای می‌گیرد با موم پوشیده شده است.»
امروزه بر اساس سلیقه و نوع سونوریته نوازنده از انواع جنس‌های مختلف در مضراب از جمله استخوان، شاخ، صدف، استیل و… در شکل‌ها و فرم‌های مختلف استفاده می‌شود.

ویژگی‌های اجرایی و تکنیکی تار

«خراش (آرپژ) و آکوردهای دو یا سه صدایی در تار قابل اجرا هستند و اجرای نت‌ها بر روی سیم بم با انگشت شست دست راست نیز ممکن است.»

پنچه‌کاری: نوعی نوازندگی در ساز تار است که بدون مضراب زدن، بروی دسته، انگشتی بر روی ساز ثابت می‌ماند و انگشت بعدی سیم را به صورت کندان به صدا در می‌آورد.

گرفته یا پیزیکاتو: بلافاصله بعد از آخرین صدا، طنین ساز با انگشتان دست چپ گرفته می‌شود.

پوش: به منظور ایجاد صدای نرم‌تر و پخته‌تر نوازنده مضراب به سمت نقاره آورده و زخمه می‌زند.

نوازندگان تار

از نوازندگان گذشته

علی اکبرخان فراهانی: آقا علی‌اکبر فراهانی، مشهور به جناب میرزا، فرزند «شاه ولی» یکی از برجسته‌ترین نوازندگان دربار ناصرالدین شاه و استاد نواختن تار بود.

علینقی وزیری: علینقی وزیری مشهور به کلنل وزیری، موسیقی‌دان ایرانی و از پیشگامان آهنگسازی برای اجرای ارکستری موسیقی ایرانی بود.

وی به جهت تأثیرات عمده‌ای که بر موسیقی سنتی ایران گذاشت، از جمله ایجاد روشی برای نت‌نویسی و شیوهٔ تدوین ردیف شهرت دارد.

درویش‌خان: درویش‌خان با نام اصلی غلامحسین درویش از هنرمندان نامی و استادان موسیقی سنتی ایرانی در اواخر دوره قاجاریان است.

درویش‌خان را نخستین قربانی سوانح رانندگی در ایران می‌دانند.

میرزاعبدالله: میرزا عبدالله فراهانی ، استاد برجستهٔ موسیقی ایرانی و نوازندهٔ سرشناس سه‌تار و تار بود. او از چهره‌های تأثیرگذار در موسیقی ایرانی بود و ردیف موسیقی ایرانی را به نظم درآورد. میرزا عبدالله، فرزند آقاعلی‌اکبر، نوازندهٔ تار دوران ناصرالدین‌شاه و پدر احمد عبادی نوازندهٔ بزرگ سه‌تار بود.

آقاحسینقلی خان: میرزا حسینقلی فراهانی معروف به آقا حسینقلی، از نوازندگان سرشناس تار اواخر دوران قاجار بود.

او فرزند کوچک‌تر آقا علی‌اکبر فراهانی قدیمی‌ترین نوازنده معروف تار دوره ناصرالدین‌شاه بود. آقا حسینقلی شاگرد برادر بزرگ خود میرزا عبدالله بود. سپس شاگرد آقا غلامحسین شد.

علی اکبرخان شهنازی: علی‌اکبر شهنازی فرزند میرزاحسینقلی موسیقی‌دان ایرانی و نوازندهٔ سرشناس تار بود.

غلام حسین بیگجه‌خانی: غلامحسین بیگجه‌خانی نوازنده برجسته تار و از استادان مکتب تبریز موسیقی ایرانی بود.

محمدرضا لطفی: محمدرضا لطفی ردیف‌دان، موسیقی‌دان، آهنگ‌ساز، نوازندهٔ برجستهٔ تار و سه‌تار، همچنین پژوهشگر و مدرس موسیقی سنتی ایرانی بود.

او از چهره‌های تأثیرگذار موسیقی ایرانی بود. و با خلق آثاری چون «ایران ای سرای امید»، «کاروان شهید»، «برادر بی‌قراره» و «عشق داند» به میان توده‌ی مردم راه یافت.

فرهنگ شریف: فرهنگ شریف نوازندهٔ صاحب‌سبک تار اهل ایران بود.

از نوازندگان به نام امروزه می توان از حسین علیزاده، هوشنگ ظریف، داریوش طلایی، داریوش پیرنیاکان و … نام برد.